Klankregeling
Door de jaren heen zijn er veel klankregelingen geweest. Hierbij denk ik met name aan de vele klankregister schakelaars die je op veel buizenradio's tegenkomt. Veel klankregelingen werken passief, d.w.z. dat ze op verzwakkerbasis werken. Andere klankregelingen in radio's werden in het totale tegenkoppelcircuit opgenomen. Dit had ook niet altijd het gewenste effect, om van de symmetrie van verzwakking en versterking maar te zwijgen. Er zijn 5 soorten klankregelingen:
Schakelbare klankregelingen in het loudness circuit.
Schakelbare klankregelingen in het tegenkoppelcircuit.
Simpele verzwakker
klankregelingen.
Vox klankregelingen.
(gitaarversterkers)
Passieve Baxandall
klankregelingen.
Actieve klankregelingen.
Schakelbare
klankregelingen in het loudness circuit hebben het voordeel dat geen extra buis
nodig is voor de versterking. De lage en hoge tonen kunnen worden opgehaald bij
lage tot middelhoge geluidssterktes. Ideaal voor kleine versterkers, maar ook
voor versterkers met weinig buizen.
Schakelbare klankregelingen in het tegelcoppelcircuit kom je vaak in
buizenradio's tegen. Zo wordt voor bijvoorbeeld AM weergave de hoogste tonen
verzwakt (die worden immers niet mee uitgezonden) om ruis en fluittonen wat te
onderdrukken. Vaak wordt dit ook gecombineerd om de mid-hoge tonen wat op te
halen voor een betere spraak verstaanbaarheid.
Simpele verzwakker klankregelingen zijn ideaal in combinatie met de schakelbare
klankregelingen in het loudness circuit, en worden ook vaak in met name Duitse
radio's toegepast. Wanneer je de RC combinaties goed kiest en berekent, dan is
een redelijk symmetrische klankregeling mogelijk zonder een extra versterkerbuis
toe te passen. Ook een neutrale instelling is gegarandeerd.
Vox klankregelingen worden vaak gebruikt in gitaar
versterkers en bestaan meestal uit 3 potmeters voor laag,
midden en hoog. Een nadeel is dat het geluid niet geheel
neutraal in te stellen is, maar bij gitaar maakt het niks uit en is het
"kromme" geluid zelfs gewenst.
Bij het passieve Baxandall klankregel netwerk wordt in eerste
instantie het middengebied onderdrukt om vervolgens een hoge en lage tonen
regeling over te houden. Er dient dus een versterkerbuis ingezet te worden als
de klankregeling "neutraal" staat, om de verzwakking weer te
compenseren. Omdat er verzwakt wordt naar massa
zijn de verhoudingen van de condensatoren van de doorlaat en naar massa ongeveer 1
op 10. Om symmetrie te kunnen garanderen geldt dat de voedende buis een lage
uitgangsimpedantie heeft, terwijl de afsluit impedantie hoog genoeg moet zijn.
Helaas wordt in de buizentechniek daar niet aan voldaan, tenzij je een extra
kathodevolger of een SRPP schakeling toepas. De symmetrie is in de regel ook ver te zoeken en een
neutrale instelling is ook niet of zeer moeilijk te vinden. Bij transistor
vesterkers is een passief klankregelnetwerk niet zo'n probleem en werkt over
het algemeen goed, maar als de klankregeling overbrugd wordt, dan is er wel een
hoorbare verbetering te bespeuren.
Bij het actieve Baxandall klankregel netwerk wordt de versterkerbuis zowel voor versterking als verzwakking ingezet. Hiermee is symmetrie gegarandeerd en dat is ook te zien aan de keuze van met name de condensatoren. Dit type klankregeling wordt het meest toegepast, ook in moderne transistorversterkers en mengpanelen. Als de potmeters in de middenstand staan, dan is de geluidsweergave ook echt neutraal en is de versterkingsfactor 1. Hoewel dit type klankregelnetwerk weinig in buizenversterkers gebruikt wordt, vind ik dit nog wel de beste klankregeling. Deze klankregeling heb ik ooit eens opgetekend van een Philips HF302 versterker en nagebouwd. Van alle klankregelnetwerken van een buizenversterker vind ik deze nog het beste. Hieronder volgt het schema. De voedingsspanning +C mag vari�ren van 100 tot 400 Volt DC.
Wanneer je goed kijkt naar de potmeters in de middenstand, dan zie je een op-amp situatie waar beide weerstandhelften gelijk zijn, en is de versterkingsfactor 1. Wanneer de loper van de hoge tonenregelaar naar boven gaat dan is de versterking oneindig, maar wordt door de ECC82 begrensd tot ca 15 dB. Wanneer de loper naar beneden gaat dan is de verzwakking oneindig, maar wordt eveneens door de ECC82 begrensd tot ca 15 dB. De weerstanden van 390K zorgen dat de zaak symmetrisch blijft en hebben tevens een lekweerstand functie. De kantelfrequentie van de klankregeling is omgekeerd evenredig met de condensatorwaarden die aan de loper van de klankregelpotmeters zitten. De volumepotmeter met loudness regeling is als voorbeeld gebruikt, maar mag ook een logaritmische potmeter van 500K of 1M zijn. De koppelcondensatoren zijn vrij groot gekozen om de doorlaat van een blokgolf goed mogelijk te maken.
